Powołanie Szarych Szeregów i ich organizacja
Szare Szeregi to kryptonim konspiracyjny Organizacji Harcerzy ZHP, szerzej - całego Związku w okresie okupacji niemieckiej podczas II wojny światowej 1939-1945. Szare Szeregi zostały powołane 27.IX.1939r w Warszawie przez grono członków Naczelnej Rady Harcerskiej.
Szare Szeregi współpracowały z delegaturą Rządu Rzeczypospolitej Polski na Kraj oraz Dowództwem Związku Walki Zbrojnej (od lutego 1942r. Armia Krajowa). Całością konspiracyjnego ZHP kierowało Naczelnictwo początkowo 5-osobowe, a od zimy 1943/44 -6-osobowe. W skład Naczelnicwa Szarych Szeregów wchodzili: ks. Jan Mauersberger - przewodniczący, W. Opęchowska - wiceprzewodnicząca, A. Olbramski - sekretarz generalny, M. Wocalewska - delegatka naczelniczki harcerek, F. Marciniak - naczelnik harcerzy. Do sierpnia 1942 roku przewodniczącym ZHP był ks. Jan Mauersberger, po jego śmierci Tadeusz Kupczyński.
Struktura organizacji
Organizacja Harcerzy opierała się na strukturze przedwojennego ZHP:
Główna Kwatera " Pasieka " z naczelnikiem, Chorągwie - "Ule", Hufce - "Roje", Drużyny - "Rodziny", Zastępy - "Pszczoły".
Naczelnikami Szarych Szeregów byli: Florian Marciniak 27.IX. 1939 - 6.V. 1943, Stanisław Broniewski 12.V. 1943 - 3.X. 1944, Leon Marszałek - 3.X. 1944 - 18.I. 1945.
Grób Stanisława Broniewskiego na warszawskim Cmentarzu Wojskowym na Powązkach
Główna kwatera Szarych Szeregów kierowała w okresie najpełniejszego rozwoju pracą 20 chorągwi. Wśród nich 5 obejmowało tereny zachodnie włączone do Rzeszy i jedna, która skupiała harcerzy przebywających na terenie tzw. Generalnej Guberni, z terenów zachodnich. Całością prac tych 6 chorągwi kierował Wydział Zachodni Głównej Kwatery. Wydział Wschodni kierował pracą 5 chorągwi na terenach wschodnich oraz 1 chorągwią skupiającą przebywających na terenie tzw. Generalnej Guberni harcerzy z ziem wschodnich. Na terenie Generalnej Guberni pracowało 8 chorągwi: 4 z nich stanowiły Polskę Centralną, a 4 Południową. Łączność z chorągwiami oraz nadzór nad ich pracą sprawowali wizytatorzy podlegli bezpośrednio lub przez Wydział Zachodni i Wschodni szefowi Głównej Kwatery, E. Stasiecki, E. Zurn i K. Grenda. Członków organizacji Szare Szeregi obowiązywało przedwojenne Prawo i Przyrzeczenie Harcerskie. Przyrzeczenie uzupełniono dodatkową rotą konspiracyjną: "Ślubuję na Twoje ręce pełnić służbę w Szarych Szeregach, tajemnic organizacyjnych dochować, do rozkazów służbowych się dostosować, nie cofnąć się przed ofiarą życia."
Inne oddziały
Od listopada 1941 roku działała zorganizowana przez Szare Szeregi szkoła podchorążych "Agricola", którą ukończyło ok. 320 harcerzy. W czasie Powstania Warszawskiego w 1944 roku w zgrupowaniu " Radosław" walczyły 3 bataliony Szarych Szeregów: "Zośka", "Parasol" i "Wigry" oraz pluton GS Kompania "Rudy" batalionu "Zośka" została nazwana przez Komendanta Głównego AK najlepszą kompanią. Najmłodsi "Zawiszacy" zapewniali łączność walczącym oddziałom oraz stanowili większość obsady osobowej powstańczej poczty polowej.
Organizacja Harcerzy prowadziła ponadto akcję "M", usiłując oddziaływać na całą młodzież nie zorganizowaną. Wydawała wiele pism, w tym pisma Głównej Kwatery: "Źródło", później "Dęby", "Drogowskaz", "Pismo Młodych", "Brzask" oraz liczne broszury i książki.
Powązki – pomnik narodowej pamięci
Harcerki
Organizacja Harcerek kierowana przez Józefinę Łapińską (ps. "Jadwiga Ławińska", "Katarzyna"), przyjęła kryptonim "Związek Koniczyn", a od 1943 roku "Bądź Gotów". Zrzeszała harcerki powyżej 16 roku życia. Prowadziła działalność wychowawczą i opiekuńczą, współdziałała z Radą Główną Opiekuńczą i Polskim Czerwonym Krzyżem. Przygotowywała młodzież żeńską do pracy w służbie sanitarnej i łączności. Harcerki powyżej 18 roku życia kierowane były do Wojskowej Służby Kobiet i oddziałów Kedywu AK. Pod koniec wojny Organizacja Harcerek liczyła ok. 5 tys. dziewcząt. Podczas Powstania Warszawskiego harcerki pracowały w służbie sanitarnej i łączności.
Przy Kwaterze Głównej Szarych Szeregów działała od 1940 roku żeńska Grupa Wykonawcza łączniczek i kolporterek podległa Mirosławowi Cieplakowi "Giewontowi”. Była to ok. 50 - osobowa grupa harcerek, powstała z kręgu starszoharcerskiego przy 54 Warszawskiej Drużynie Harcerskiej im. Władysława Jagiełły. Głównym zadaniem tego zespołu był kolportaż pras konspiracyjnej Szarych Szeregów. Pomiędzy Organizacją Harcerek i Organizacją Harcerzy istniał kontakt tylko na szczeblu Naczelnictwa.
Dalsze losy Szarych Szeregów
Szare Szeregi poniosły bardzo duże straty, m.in. 2.02 . 1944 roku zginął w obozie Gross - Rosen twórca i pierwszy Naczelnik Florian Marciniak, w Powstaniu Warszawskim poległ zastępca Naczelnika Eugeniusz Stasiecki.
Na terenie miasta Grodzisk Maz. przed wybuchem II Wojny Światowej działały dwie drużyny męskie 6 MDH - drużynowy hm Zdzisław Słoniewicz, oraz 73 MDH- drużynowy hm Gustaw Studziński i I żeńska. W październiku 1939r. do dh Studzińskiego zaczęli zgłaszać się harcerze gotowi do walki z okupantem. Pod wpływem nastrojów i gotowości został utworzony konspiracyjny zastęp. Była to grupa starszych harcerzy, która powstała spontanicznie. Dopiero w grudniu 1939r. nawiązano kontakt z Komendą Chorągwi Mazowieckiej "Ul Puszcza" w wyniku czego dh Studziński zostaje komendantem miejscowego hufca i przyjmuje pierwsze przyrzeczenia składane indywidualnie. Szare Szeregi od początku były nastawione na współpracę z konspiracyjnymi organizacjami wojskowymi. W Grodzisku Maz. miał miejsce szczególny przypadek - Szare Szeregi powstały wcześniej niż Związek Walki Zbrojnej.
Pierwszy konspiracyjny zastęp harcerzy jest podstawą organizacji Szarych Szeregów. Po zwiększeniu liczebności harcerzy i pewnych przesunięciach personalnych powstają trzy zastępy (sekcje), na czele których stali: "Lubicz"- Edward Ojrzyński, "Bąk"- NN, "Pionier" -Janusz Zabłocki. Zastępcą "Powały" -Gustawa Studzińskiego zostaje Jan Szymaniak - "Mścisław".
Po wojnie powstało wiele pomników, tablic ku czci harcerek i harcerzy, którzy swe młode życie złożyli w ofierze Ojczyźnie. Udział harcerstwa w walce z okupantem był cząstką walki całego narodu. Imię Szarych Szeregów nadano ulicom, licznym organizacjom ZHP i szkołom.
Wszystkich zainteresowanych historią Szarych Szeregów W Grodzisku Maz. odsyłamy do wydawnictwa "Z kart historii harcerstwa grodziskiego Szare Szeregi - Harcerze" autorstwa Janusza Zabłockiego.